Defenseload

Türkiye’den SSCI endeksine girebilmi? ender süreli yay?nlardan olan Uluslararas? ?li?kiler dergisinin[1] önümüzdeki hafta yay?nlanacak yeni say?s?nda, Yrd. Doç. Dr. Murat Önsoy[2] ve Yrd. Doç. Dr. Gürol Baba[3] imzal? “Between Capability and Foreign Policy: Comparing Turkey’s Small Power and Middle Power Status”[4] (Kabiliyetler ve D?? Politika: Türkiye’nin Küçük ve Orta Düzeyde Güç Statüsünün Kar??la?t?r?lmas?) adl? önemli bir makale yay?nlanacakt?r. Bu yaz?da, bu makalede dile getirilen önemli görü?ler özetlenecek ve ele?tirilecektir.

Önsoy ve Baba, makalenin özet bölümünde, bu çal??mada küçük ve orta ölçek devletlerin d?? politika uygulamalar?n? ayr??t?ran bir metot geli?tirmeye çal??t?klar?n? ve Türk D?? Politikas?’n? 1930’lu y?llardan ba?layarak bu metot do?rultusunda de?erlendireceklerini aç?klam??lard?r.

Yazarlara göre; klasik Uluslararas? ?li?kiler yakla??mlar?nda, küçük ve orta ölçek devletleri ayr??t?rmak için gayrisafi yurtiçi hâs?la, nüfus oran?, co?rafi büyüklük, askeri harcamalar ve ticaret hacmi gibi veriler kullan?lmakla beraber, bu veriler, ço?u zaman bu devletlerin do?ru olarak birbirlerinden ayr??t?r?lmas?na imkân tan?mamaktad?r. Ayr?ca klasik yakla??mlarda genellikle 3 tip paradigma kullan?lmaktad?r: fonksiyonel (functional), davran??sal (behavioral) ve hiyerar?ik (hierarchical). Fonksiyonel paradigma, orta ölçek devletlerin büyük ç?karlar? olan bölgelerde güç kullanma kapasitelerinin yüksek olu?unu küçük ölçek devletlerden önemli bir fark olarak öne ç?karmaktad?r. Davran??sal paradigma, ortak ölçek devletlerin çok tarafl? diplomasi sayesinde uluslararas? çat??malarda arabulucu rolü oynayabilece?ine dikkat çekmekte ve bu özellikleriyle orta ölçek devletleri küçük ölçek devletlerden ay?rmaktad?r. Hiyerar?ik paradigma ise, ülkelerin maddi verilere dayal? güç unsurlar?n? ve dünyada nas?l kabul gördü?üne odaklanmaktad?r.

Konunun bir di?er önemli boyutu ise, devletlerin d?? politika davran??lar?yla ilgilidir. Belirtilen paradigmalar daha çok kapasite boyutuna odaklanmakta ve d?? politika davran???n? bu denkleme katmamaktad?r. Oysa d?? politika davran??? ve tercihleri, küçük ve orta ölçek devletleri d?? politikada ayr??t?ran en önemli unsurlardan birisidir. Küçük ölçek devletler, dünya siyasetine genel olarak daha az kat?l?r ve daima normatif pozisyon alarak, uluslararas? hukuk ve ahlaki normlar? d?? politikada ön plana ç?kar?rlar. Bu ba?lamda, küçük ölçek devletlerin zarar görme riskleri (vulnerabilities) ve esneklik kapasiteleri (resilience) d?? politikalar?na yön veren iki temel de?erdir. Zarar görme riskleri, küçük ölçek devletleri ihtiyatl? ve uluslararas? hukuka uygun hareket etmeye zorlar ve f?rsatlardan ziyade riskleri görmelerine neden olur. Esneklik kapasiteleri ise, küçük ölçek devletlerin d?? politikalar?nda zaman zaman de?i?imler yaparak, daima kazanan tarafa geçebilmeleri ve bu sayede ç?karlar?n? korumalar? esas?na dayan?r. Küçük ölçek devletler, ço?u zaman tarafs?z bir d?? politika izlemeye de çal???rlar. Orta ölçek devletler ise, zarar görme riskleri konusunda küçük ölçek devletler kadar endi?eli de?illerdir. Yüksek kapasiteleri sayesinde, bölgesel i?birli?i platformlar? in?a edebilir ve ç?karlar?n? koruyabilirler. Ancak büyük güçler kar??s?nda yine de zor durumlara dü?ebilirler. Genelde statüko yanl?s? olan orta ölçek ülkeler, uluslararas? krizlerde karar verici konuma gelememelerine kar??n, arabulucu olarak çok önemli roller üstlenebilir ve diplomasiye yön verebilirler. Ayr?ca d?? politikada her zaman tarafs?z olmayabilir ve hatta baz? dönemlerde taraf da de?i?tirebilirler.

Bu metot do?rultusunda Türk D?? Politikas?’n? 1930’lardan itibaren incelemeye koyulan Baba ve Önsoy, ilk olarak, y?llar içerisinde bu ülkede de?i?en nüfus oran?, gayrisafi yurtiçi hâs?la ve askeri harcama verilerine odaklanmaktad?rlar. Türkiye, tüm bu verilerde 1930’lara k?yasla günümüzde büyük a?ama kaydetmi? ve küçük ölçek bir devletten orta ölçek bir devlete yükselmi?tir denilebilir. Zira 1927’de yakla??k olarak 13,5 milyon olan nüfus, bugün 78 milyonun üzerindedir. 1923’te 570 milyon ABD dolar? olan gayrisafi yurtiçi hâs?la, bugün 1,6 milyar dolar seviyesindedir. Askeri harcamalar da y?llar içerisinde çok artm?? ve Türkiye, askeri olarak çok güçlü bir ülke haline gelmi?tir. Ayr?ca Türkiye, 1930’lara k?yasla bugün çok daha önemli bir uluslararas? aktör durumundad?r ve birçok önemli organizasyona üyedir. Bunlar aras?nda Birle?mi? Milletler, OECD, NATO, Avrupa Konseyi, ?slam ??birli?i Te?kilat? ve AG?T en ba?ta gelenlerdir.

1930’larda izlenen d?? politika, küçük ölçek bir ülkenin ba?ar?yla izleyece?i siyasete uygun bir politikad?r. Bu y?llarda, Ankara, Bat?l? ülkeler d???nda Almanya ve Rusya gibi önemli uluslararas? oyuncularla da çe?itli i?birlikleri geli?tirerek, bloklar aras?nda kendi gücünü konsolide etmi? ve h?zla geli?mi?tir. Özellikle bu y?llarda Almanya ile geli?tirilen krom ticareti son derece önemli bir hamledir. Montrö Bo?azlar Sözle?mesi, Hatay’?n Türkiye’ye kat?lmas? ve Milletler Cemiyeti’ne davet alarak üye olunmas? da bu dönemin ba?ar?lar?d?r.

?kinci Dünya Sava??’ndan sonra ise, Türkiye’nin d?? politikadaki gücü h?zla artm?? ve yava? yava? bir orta ölçek devlet noktas?na gelinmi?tir. Bu noktada yazarlar iki örne?i incelemektedirler. Bu örneklerden ilki 1974 K?br?s Bar?? Harekât?, ikincisi ise 2003 Irak tezkeresidir (1 Mart tezkeresi). K?br?s Bar?? Harekât? ile Türkiye, garantör oldu?u K?br?s’ta K?br?s Türklerine yap?lan sald?r?lara ve demokratik ya?am?n bozulmas?na kar?? askeri bir müdahalede bulunmu? ve Rum sald?rganl???na kar?? statükonun korunmas?n? savunmu?tur. 2003 Irak tezkeresi de, asl?na bak?l?rsa Türkiye’nin statükoyu korumak için ald??? bir karard?r ve bu sayede Irak’?n toprak bütünlü?ünün korunmas? ve sava?a dâhil olunmamas? hedeflenmi?tir. 2000’lerde ise Türkiye’nin d?? politika hamleleri bir bölgesel güce uygun olarak çe?itlenmi? ve Ankara, birçok konuda uluslararas? arabuluculuk rolleri üstlenerek, bir süre “bölgesel lider” statüsüne yükselmi?tir. Balkanlar, Kafkasya ve Ortado?u’daki birçok siyasal anla?mazl?kta Türkiye’nin üstlendi?i roller, Ankara’n?n yapt??? a?aman?n somut ispat?d?r.

Sonuç olarak, Yrd. Doç. Dr. Murat Önsoy ve Yrd. Doç. Dr. Gürol Baba imzal? “Between Capability and Foreign Policy: Comparing Turkey’s Small Power and Middle Power Status” makalesi, literatüre kayda de?er bir katk? olarak takdire de?erdir. Ara?t?rman?n bir makale boyutunda kalmas? ise, daha kapsaml? incelemeleri olanaks?z k?lm?? ve örnekleri az say?da b?rakm??t?r. Burada eklenebilecek baz? hususlar ise, yazarlar?n do?ru ?ekilde tespit etti?i statükoyu koruma dü?üncesinin 1983’te KKTC’nin ilan? ile daha ileri bir a?amaya ta??nm?? olmas? ve yurtd???nda yap?lan birçok askeri operasyon ve kurulan askeri tesis ve üslerle de, 1980’lerden beri orta ölçek devletten büyük ölçek devlet kategorisine geçi? a?amas?na uygun baz? hamlelerin yap?lm?? olmas?d?r. Ancak bu hamleler son y?llarda diplomatik ba?ar?larla desteklenmedi?i için, Türkiye, d?? politikas?nda bir kriz dönemine girmi?tir. Bu krizden ç?k??, Ankara’n?n müttefikleriyle geli?tirece?i ortakl?k esas?na dayal? politikalarla mümkün olabilecektir.

Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMEC?

[1] Web sitesi için; http://www.uidergisi.com.tr/.

[2] http://hacettepe.academia.edu/Murat%C3%96nsoy.

[3] http://asbu.academia.edu/GurolBaba.

[4] Makalenin tam künyesi için; Baba, Gürol & Önsoy, Murat (2016), “Between Capability and Foreign Policy: Comparing Turkey’s Small Power and Middle Power Status”, Uluslararas? ?li?kiler, Cilt 13, No: 51, ss. 3-20.